Paradijs verloren is een mooi geschreven en fijn geconstrueerde novelle. Alleen jammer dat de schrijver zo nodig ook nog de metafictietour opmoest. In de proloog is het al meteen raak en observeert de schrijver een medepassagierster die een boek leest, waarvan hij de titel net niet kan onderscheiden. Maar hij weet het wel: "Het is dit boek, een boek waaruit ze verdwijnt, samen met mij." In de epiloog treffen ze elkaar weer; deze keer niet in het vliegtuig maar in de trein. Ze heeft hetzelfde boek bij als toen, nu wel herkenbaar voor de nieuwsgierige ogen van de schrijver: Paradijs verloren, de Nederlandse vertaling van John Miltons grootse 17e-eeuwse poëtische epos over de zondeval, Paradise lost. Het metagesprek dat dan plaatsvindt, bespaar ik u, al levert het af en toe wel een leuke uitspraak op; van haar bv.: "Heeft u weleens nagedacht over degene die het paradijs bedacht heeft? Een plek zonder misverstanden? De mateloze verveling die daar moet heersen kan alleen maar als straf bedoeld zijn. Zoiets kan alleen een hele slechte schrijver verzinnen. Is dat goed genoeg voor een laatste zin?" Maar Nooteboom is een groot schrijver en het eigenlijke verhaal is boeiender dan deze spielerei. De 'gevallen mensen' zijn hier Alma en Erik. In het eerste deel is de Braziliaanse Alma aan het woord. Wanneer ze wordt verkracht, vlucht ze met haar vriendin Almut hun beider jeugddroom achterna: Australië, de aboriginal, het mysterie: "Wat ons aantrok, denk ik nu, was dat ze nooit iets hadden opgeschreven. Niets was er ooit gestold, er was van alles heilig maar niets stond in een boek." De door engelen gefascineerde Alma heeft er een intense verhouding met een aboriginal-kunstenaar en gaat daarna aan de slag als echte engel. Ze figureert namelijk als hemels wezen voor een literair festival in Perth.

De protagonist van deel twee heeft het ook niet onder de markt. Erik Zondag is een verzuurd literair criticus die "[i]n het literaire dorp was opgevallen omdat hij enkele grote reputaties pijnlijke schotwonden had toegebracht." Daarnaast heeft zijn relatie met zijn 18 jaar jongere vriendin Anja te lijden onder chronisch zuurstofgebrek. Mopperend sleept hij zich dan maar naar het Oostenrijkse kuuroord Alpenhof. Het is daar waar de twee verhalen mooi met elkaar worden verbonden. Want de plaatselijke masseuse blijkt niemand minder dan Alma, die hem drie jaar eerder in Perth al betoverde in haar hoedanigheid van overtuigende engel. Nooteboom ziet zijn kans schoon om in één moeite de Nederlandse literatuur en de 'gruislaag' der kritiek een virtuoze veeg uit de pan te geven: "Er was zo oneindig veel tinnef waar de schimmel al op zat terwijl de boeken nog op de bestsellerlijsten stonden." De internationaal geroemde auteur die het in Nederland regelmatig met minder lof moet stellen, heeft er duidelijk schik in: "De vijver was te vol geraakt met eenden en zwanen, er moesten er nodig af en toe een paar worden afgemaakt. Literatuur was een carrière geworden, elke dwarsstraat die met stijgende tegenzin Nederlands had gestudeerd moest zo nodig een roman schrijven, de meesterlijke debuten volgden elkaar steeds sneller op en hij was lid van de schoonmaakploeg, onaangenaam maar nuttig werk." Heerlijk literair schelden in navolging van Hermans, "de beste van de zogenoemde Grote Drie [die] zijn reis naar het nagelaten werk was begonnen."

De puzzelstukken die in de twee -- soms wat zweverige -- verhalen worden aangereikt, vallen uiteindelijk vakkundig in elkaar en Cees Nooteboom slaagt erin om het intellectualisme, de talloze verwijzingen en de intertekstualiteit in Paradijs verloren op een lichtvoetige manier te integreren. Zeker geen hoogtepunt uit 's man carrière, wel een aangenaam leesbaar tussendoortje. [Jan Bettens] Masquer le texte

Een keine roman met een grote titel, nl. met een verwijzing naar de klassieker Paradise Lost van Milton. De intertekstualiteit beperkt zich niet tot de titel, het hele verhaal is doordrenkt van directe (o.a. citaten) en indirecte verwijzingen naar dit boek - overigens ook naar andere werken uit de wereldliteratuur. Ondanks deze zwaarwichtigheid leest het boek vlot. Het is opgebouwd uit twee verhalen die eerst op zichzelf lijken te staan, maar uiteindelijk toch samenvallen. De hoofdpersoon van het eerste verhaal is gefascineerd door engelen. Na een traumatische ervaring trekt zij de wereld over en speelt ze een engelenrol in een groot straattheater in Australië. De hoofdpersoon van het tweede verhaal ontmoet haar tijdens dit festival en wordt verliefd op haar, maar hun liefde is gedoemd, want “engelen horen niet bij mensen”. Dit engelachtige gegeven, de onalledaagse personages, een venijnige uithaal naar de literatuurkritiek en de mooie zinnen maken dit boek een plezier om te lezen. In deze editie zijn toegevoegd een nawoord van Susanne Schaber en een kleurenkatern over het boek. Normale druk. Masquer le texte